مجله نوآوری و فناوری

امروزه نوآوری نه‌تنها در سطح بنگاه بلکه به شکلی فزاینده به‌عنوان منشأ رشد اقتصاد ملی اهمیت یافته است. نوآوری در حال تبدیل به یک مولفه کلیدی در سیاست‌گذاری اقتصادی است که به آن موتور اقتصاد مدرن می‌گویند و ایده‌ها و دانش را به کالا و خدمت تبدیل می‌کند. از دهه 90 میلادی به بعد بحث دانش موجب ظهور اقتصاد دانش‌بنیان به جای اقتصاد صنعتی شد و ایجاد پیوسته دانش و نوآوری به‌عنوان یکی از راه‌های دستیابی به مزیت رقابتی پایدار مطرح شد. مزیت رقابتی حتی در سال‌های رکود اقتصادی نیز پاسخگوی نیاز سازمان‌ها است که برای مثال می‌توان به عرضه محصول نوآورانه آی‌پاد توسط شرکت اپل در رکود اقتصادی 2001 اشاره کرد. اهمیت نوآوری در سال‌های اخیر به جایی رسیده است که برخی صاحب‌نظران عدم استفاده از نوآوری را معادل مرگ سازمان‌ها قلمداد می‌کنند؛ به‌خصوص در برخی صنایع مانند مخابرات و ارتباطات نوآوری از یک مزیت به یک الزام تبدیل شده است.

کسب‌وکارهای نوپای دانش‌بنیان معمولا توسط تکنولوژیست‌ها بنیان گذاشته و اداره می‌شوند، نه متخصصین مدیریت یا مدیران باتجربه. سهم قابلیت‌های مدیریتی در مجموعه قابلیت‌های استراتژیک در این‌گونه شرکت‌ها به مراتب از شرکت‌های خصوصی کمتر است. افراد در این شرکت‌ها با آورده دانش فنی به جایگاه  تصمیم‌گیری مدیریتی می‌رسند.
یک کسب‌وکار برای موفقیت به مجموعه‌ای متنوع از قابلیت‌ها شامل انواع قابلیت‌های تکنولوژیک و مدیریتی و آشنایی با مسائل قانونی و حقوقی نیاز دارد. توانمندی تکنولوژیک پیش‌نیاز و بستر شکل‌گیری کسب‌وکار نوپا است و به احتمال زیاد از ابتدای شکل‌گیری هسته اصلی کسب‌وکار حول این قابلیت‌ تشکیل می‌شود؛ اما توان مدیریتی بر خلاف توان فنی در ابتدای شکل‌گیری کسب‌وکار نقش پررنگی ندارد، مشتریان اولیه کسب‌وکار در بسیاری موارد در ابتدا مشخص هستند و ارزش محصول را می‌دانند. هسته اولیه نیروی انسانی هم معمولا حول صاحبان دانش اولیه شکل می‌گیرد؛ بنابراین توانمندی مدیریتی در شروع کار و فازهای اول رشد به نسبت توانمندی تکنولوژیک نقش کمرنگ‌تری دارد و به مرور و با تغییراتی که در شرکت، محصولات و مشتریان اتفاق می‌افتد تاثیر استفاده از مباحث علمی مدیریتی جدی‌تر می‌شود. اگر دلایل شکست کسب‌وکارهای نوپای دانش بنیان را بررسی کنیم اکثر دلایل شکستشان در مباحث مرتبط با مدیریت است، نه در تکنولوژی.

عنوان مطلب واقعا ساده است. احتمالا تاحالا تعداد خیلی زیادی متخصص مدیریت تکنولوژی داریم. اما هرچه جلوتر می رویم، من بیشتر به این جمع بندی می رسم که ما در مفاهیم پایه ایرادهای جدی داریم. یک اتفاقی در هفته پیش من را ناگزیر کرد که این مطلب را به رشته تحریر درآورم و از خوانندگانی که احیانا با مباحث آن آشنا هستند پوزش می طلبم.

متاسفانه از دانشجویان مدیریت تکنولوژی وقتی می پرسی مدیریت تکنولوژی چیست، یک تعریف کاملا بی معنی را از یک کتاب بسیار قدیمی و یک نویسنده غیر مرتبط ارائه می دهند و آن اینکه: مدیریت تکنولوژی تخصصی میان رشته‌ای است که علوم پایه، مهندسی،علوم انسانی و دانش و روش‌های مدیریت را یکپارچه می‌کند و بر تکنولوژی به عنوان عامل خلق ثروت توجه می‌شود.

البته من واقعا نمی فهمم این تعریف چه مفهومی را به ذهن متبادر می کند و باعث می شود که چه تصویری به ذهن انسان القاء شود. جالب است که شما کافی است واژه “جزوه مدیریت تکنولوژی” را در گوگل سرچ کنید و انواع و اقسام جزوات و پاورپوینتهای مختلفی که کتاب های مدیریت تکنولوژی را خلاصه کرده اند پیدا نمایید. مثلا یکی از آنها ۲۴۲ اسلاید است، یکی چند فصل است، یکی دیگر جزوه دستنویسی است که اسکن شده است، و آخری که ۵۹۷ اسلاید است!!!

به هر روی، بحثهای بیشتر در این جزوات و فایلها باعث می شود که کمی این تصویر دقیقتر شود. مثلا اینکه: مدیریت فناوری مدیریت انتخاب، اکتساب، بکارگیری (بهره‌برداری)،  توسعه (بهبود) و اشاعه فناوری‌ها است. یا زمانی که شما سراغ Wikipediaی فارسی می روید، علاوه بر تعاریف فوق، این نکته را نیز اشاره کرده که: مدیریت تکنولوژی بر خلاف رشته‌های مدیریت صنایع و مهندسی صنایع که هدف اصلی خود را صرف بهبود و ارتقای کارایی تولید نموده‌است، سعی دارد با تمرکز بر روی “تکنولوژی” و فرایندهایی همچون تحقیق و توسعه، نوآوری، انتقال تکنولوژی و همکاری تکنولوژی، نحوة به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید و تعمیق تکنولوژی‌های موجود را در بنگاه‌های مختلف تولیدی و خدماتی، تعیین و مدیریت نماید.

به عبارت دیگر، کانون توجه اگرچه ثروت آفرینی از تکنولوژی است، اما این کار از طریق مدیریت انتخاب، اکتساب، به کار گیری، توسعه و اشاعه فناوری صورت می پذیرد و یا به کارگیری تکنولوژی های جدید و یا تعمیق تکنولوژی های موجود را در بردارد.

در گزارش  2014-2013 رقابت‌پذیری جهانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است، جایگاه ایران با 16 پله سقوط نسبت به سال پیش از آن به رتبه 88 در میان 148 کشور مطالعه شده رسیده است. بی‌شک این تنزل جایگاه تا اندازه‌ای ناشی از پیامدهای تحریم‌ اقتصادی و مشکلات صدور نفت بوده است.
 اما کمی دقت در روند کلان تغییر جایگاه کشورها در این گزارش، پرده از یک پدیده مهم‌تر برمی‌دارد: جایگاه کشورهایی که توان خلق و ثروت‌آفرینی از ‌دانش و فناوری‌های نوین را دارند روز به روز بهبود و جایگاه مابقی کشورها روز به روز تنزل می‌یابد.
این پدیده کلان که به شکلی آرام و خزنده در حال وقوع است باعث می‌شود که روز به روز از اقتدار کشورهای مصرف‌کننده دانش و فناوری دیگران کاسته و بر اقتدار کشورهای صاحب فناوری به شدت و در تمامی ابعاد افزوده شود. از آنجا که نقش دانش و فناوری در بیشتر صنایع رو به افزایش است، صنعت کشورهای مصرف‌کننده دانش و فناوری به‌تدریج قدرت رقابت خود را از دست می‌دهد و بازار را به شرکت‌های رقیب در کشورهای صاحب فناوری می‌بازد. این پدیده تنها منحصر به صنایع پیشرفته نیست.

در توضیح شاخص جهانی نوآوری (GII) یکی از معیارهای سنجش این شاخص بحث آموزش و تخصیص بودجه به تحقیق و توسعه در کشورها است که این هفته به آن می‌پردازیم. هزینه‌هایی که کشورها صرف آموزش می‌کنند، عمر متوسط مدارس، نسبت تعداد دانش‌آموزان و معلمان و نتایج برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان (PISA) در خواندن، ریاضی و علوم، همه در سنجش این شاخص تاثیرگذارند.
نوآوری موفق برمبنای آموزش و مهارت به دست می‌آید. آن‌گونه که GII نشان می‌دهد، افزایش دستاورد آموزشی جوانان در توانایی نوآوری کشورها و تولید دانش جدید نقش مهمی ایفا می‌کند؛ اما نباید تصور کنیم سیستم‌های آموزشی موجود لزوما با نیاز به تولید نسل بعدی افراد نوآور همگام هستند. سیستم‌های آموزشی که به طور خاص بر عملکرد آکادمیک آزمون محور 
و تعداد دانشجویان ثبت‌نامی در موضوعات علمی و تکنولوژیک متمرکز هستند، لزوما خلاقیت، تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی مورد نیاز جوامع نوآور را دراختیار جوانان قرار نمی‌دهند. به طور خاص، تمرکز ویژه بر کسب دانش آکادمیک، ممکن است باعث ایجاد مدل آموزشی شود که به‌جای تقویت و تشویق به نوآوری و روحیه کارآفرینی، آن را در نطفه خفه کند. در مقابل، آموزش دانشگاهی نه‌تنها باید تضمین کند که جوانان تحصیلات عالی کسب می‌کنند، بلکه باید این اطمینان را به وجود آورد که آنها می‌توانند این دانش را در فضاهای مختلف به کار گیرند و مهم‌تر از همه می‌توانند مهارت‌هایی مانند نوآوری را که کمتر سنجیده می‌شود، توسعه دهند. روی آوردن به تحصیلات عالی دانشگاهی باید با روش‌های باکیفیت آموزش و یادگیری که دامنه تفکر و مهارت‌های رفتاری گسترده‌ را ایجاد می‌کند، ترکیب شود.

اگر تاریخ را به‌ معنای علم مطالعه گذشته بشناسیم، آینده پژوهی را می‌توان نقطه مقابل آن در نظر بگیریم؛ یعنی مطالعه آینده.

«آینده پژوهی و انرژی» عنوان کتابی است به قلم جناب آقای دکتر عباس ملکی دانشیار سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف، که برای دانشجویان کارشناسی ارشد درس آینده پژوهی و انرژی تدوین شده است و مؤسسه انتشارات علمی این دانشگاه آن‌ را منتشر کرده است.

دکتر ملکی در مقدمه کتاب با اشاره به اهمیت آینده و سیر همیشه رو به جلوی زمان خاطرنشان می‌کند در جهان پر ابهام و پیچیده کنونی، تطبیق دادن خود یا سازمان خود یا جامعه با تحولات در آینده ما را از نابودی یا ضرر می رهاند. وی سپس 15 زمینه از جمله اقتصاد جهانی، امنیت انرژی، جامعه و سیاست، ارتباطات و بهداشت را از جمله حوزه هایی می‌داند که مطالعات آینده در آن از اهمیت فراوانی برخوردار است.

این کتاب از 6 فصل، پیوست، مراجع و واژه نامه انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی در 237 صفحه تشکیل شده است. فصل اول به بررسی مفهوم آینده پژوهی و اهمیت آن می پردازد. مدیریت تغییر عنوان فصل دوم است که تئوری های تغییر را بر‌ می شمرد. در فصل سوم با عنوان تصمیم گیری به مسائل پیرامون این موضوع پرداخته شده است. در فصل 4 با برنامه ریزی راهبردی آشنا می شویم و در فصل 5، سناریوسازی و زوایای مختلف آن به بحث گذاشته شده است. فصل پایانی نیز کاربرد اصول آینده پژوهی را در انرژی بررسی می‌کند.

آینده پژوهی از جمله مباحث نوینی است که در فضای عدم قطعیت حاکم و آشوبناک کنونی به خوبی پاسخگوی نیاز فضای مدرن کسب و کاری است. آینده‌پژوهی در فرایند برنامه‌ریزی، مدیریت استراتژیک و مدیریت ریسک کاربرد دارد و از طرفی امروزه در پیش‌بینی مشاغل مورد نیاز آینده نیز مورد استفاده است.

آینده‎پژوهی فناوری نیز یک روش برای آینده‎پژوهی و پیش‎بینی به منظور تشخیص و شناسایی محتمل‎ترین ابداعات آتی بشر و توسعه‎ی فناوری در آینده است. این روش امروزه از ابزارهای بسیار سودمند برای دست‎یابی به هوشمندی استراتژیک به شمار می‎رود.

 دو هدف عمده از آینده‌پژوهی فناوری عبارت است از:

1.       تشخیص و شناسایی فناوری‎های پرمنفعت (چه از نظر اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی) نوظهور در آینده

2.      شناسایی حوزه‎های آتی مرتبط با پژوهش‎های استراتژیک

بشر همواره زندگی خود را از طریق نوآوری توسعه داده است. از اکتشاف آتش تا برق، اینترنت و غیره، تفکر جدید همیشه عامل اصلی پیشرفت اجتماعی و رشد اقتصادی بوده است. بنابراین نوآوری در طول تاریخ یک تلاش بشری بوده است. نوآوری موفق زمانی رخ می‌دهد که افراد با مهارت‌ها، تجربه و قابلیت‌های مختلف گرد هم می‌آیند تا موضوعی را شناسایی یا پیش‌بینی کنند سپس چالش‌های دیگران را با آن رفع و رجوع کنند. استعداد، مثل سرمایه و تکنولوژی، یک فاکتور موفقیت کلیدی برای نوآوری است. درنتیجه تقویت استعدادها محرک نوآوری و رشد خواهد بود.

کتاب «پارک‌های علم و فناوری: مفاهیم، راهبردها، مدل‌ها و نمونه‌ها» تالیف دکتر میر سامان پیشوایی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و مهندس علی‌رضا غفاری مقدم توسط انتشارات تولید دانش و با حمایت شرکت فناپ منتشر شد. این کتاب که با هدف ایجاد شناخت لازم از نقش حیاتی پارک‌های علمی و فناوری در نظام ملی نوآوری و مؤلفه‌های راهبردی و نحوه فعالیت آن‌ها تدوین شده است، نتیجه یک دوره پژوهش و فعالیت جمعی فشرده و منسجم می­باشد. در تالیف این کتاب سعی شده است از نمونه‌های واقعی و دستاوردهای ملموس به منظور توضیح شفاف و عملیاتی مفاهیم بهره گرفته شود. همچنین سعی نگارندگان بر این بوده است که استفاده از معتبر‌ترین و بروزترین اطلاعات و منابع را جهت تبیین مفاهیم سرلوحه کار خود قرار دهند.

کتاب مذکور در پنج فصل سازماندهی شده است. در فصل اول به تبیین نقش پارک‌های علمی و فناوری در نظام ملی نوآوری پرداخته شده است. رویکردهای شکل‌گیری و مؤلفه‌های راهبردی پارک‌ها، در فصل دوم مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل سوم به بررسی ویژگی‌های مکانی و عناصر داخلی پارک‌های علمی و فناوری اختصاص یافته است. فصل چهارم به بحث پیرامون اهمیت و سازوکارهای همکاری شبکه‌ای در پارک‌ها می‌پردازد و در نهایت، در فصل پنجم برخی از موفق‌ترین نمونه‌های ابرپارک‌ها و پارک‌های علمی و فناوری مورد مداقه قرار گرفته‌اند.