مجله نوآوری و فناوری

عنوان مطلب واقعا ساده است. احتمالا تاحالا تعداد خیلی زیادی متخصص مدیریت تکنولوژی داریم. اما هرچه جلوتر می رویم، من بیشتر به این جمع بندی می رسم که ما در مفاهیم پایه ایرادهای جدی داریم. یک اتفاقی در هفته پیش من را ناگزیر کرد که این مطلب را به رشته تحریر درآورم و از خوانندگانی که احیانا با مباحث آن آشنا هستند پوزش می طلبم.

متاسفانه از دانشجویان مدیریت تکنولوژی وقتی می پرسی مدیریت تکنولوژی چیست، یک تعریف کاملا بی معنی را از یک کتاب بسیار قدیمی و یک نویسنده غیر مرتبط ارائه می دهند و آن اینکه: مدیریت تکنولوژی تخصصی میان رشته‌ای است که علوم پایه، مهندسی،علوم انسانی و دانش و روش‌های مدیریت را یکپارچه می‌کند و بر تکنولوژی به عنوان عامل خلق ثروت توجه می‌شود.

البته من واقعا نمی فهمم این تعریف چه مفهومی را به ذهن متبادر می کند و باعث می شود که چه تصویری به ذهن انسان القاء شود. جالب است که شما کافی است واژه “جزوه مدیریت تکنولوژی” را در گوگل سرچ کنید و انواع و اقسام جزوات و پاورپوینتهای مختلفی که کتاب های مدیریت تکنولوژی را خلاصه کرده اند پیدا نمایید. مثلا یکی از آنها ۲۴۲ اسلاید است، یکی چند فصل است، یکی دیگر جزوه دستنویسی است که اسکن شده است، و آخری که ۵۹۷ اسلاید است!!!

به هر روی، بحثهای بیشتر در این جزوات و فایلها باعث می شود که کمی این تصویر دقیقتر شود. مثلا اینکه: مدیریت فناوری مدیریت انتخاب، اکتساب، بکارگیری (بهره‌برداری)،  توسعه (بهبود) و اشاعه فناوری‌ها است. یا زمانی که شما سراغ Wikipediaی فارسی می روید، علاوه بر تعاریف فوق، این نکته را نیز اشاره کرده که: مدیریت تکنولوژی بر خلاف رشته‌های مدیریت صنایع و مهندسی صنایع که هدف اصلی خود را صرف بهبود و ارتقای کارایی تولید نموده‌است، سعی دارد با تمرکز بر روی “تکنولوژی” و فرایندهایی همچون تحقیق و توسعه، نوآوری، انتقال تکنولوژی و همکاری تکنولوژی، نحوة به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید و تعمیق تکنولوژی‌های موجود را در بنگاه‌های مختلف تولیدی و خدماتی، تعیین و مدیریت نماید.

به عبارت دیگر، کانون توجه اگرچه ثروت آفرینی از تکنولوژی است، اما این کار از طریق مدیریت انتخاب، اکتساب، به کار گیری، توسعه و اشاعه فناوری صورت می پذیرد و یا به کارگیری تکنولوژی های جدید و یا تعمیق تکنولوژی های موجود را در بردارد.

توسعه صنعتی از طریق توسعه خوشه‌های کسب و کار  یکی از رویکردهای بدیلی است که طی دو سه دهه اخیر در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه سرلوحه کار سیاست‌گذاران توسعه صنعتی قرار گرفته است. منشاً چنین توجهی تغییر چارچوب حاکم بر کسب و کارهای صنعتی و به تبع آن برجسته شدن نقش و جایگاه صنایع کوچک و متوسط در توسعه اقتصادی و صنعتی ملل مختلف می‌باشد.
 انعطاف‌پذیری و قدرت تطبیق صنایع کوچک و متوسط برای پاسخگویی به نیازهای در حال تغییر بازارها، از عمده‌ترین مزیت های این صنایع است. این مزیت در صورتی‌که به رفع تنگناهای موجود بر سر راه توسعه آن‌ها منجرشود، می‌تواند به ارتقاء توان رقابت‌پذیری  این صنایع کمک کرده و شرایط مورد نیاز را برای حضور موفقیت‌آمیز آن‌ها در بازارهای  جهانی فراهم آورد.  
در میان الگوها و روش‌های مختلف توسعه صنعتی، توسعه خوشه‌های کسب و کار یکی از رویکردهای نسبتاً جدید توسعه صنعتی و اقتصادی است که به طور موفقیت آمیزی قادراست تا این نقش حیاتی را برای توسعه صنایع کوچک و متوسط ایفا نماید. خوشه کسب و کار به واحدهای کسب و کار متمرکز در یک منطقه جغرافیایی که با همکاری و تکمیل فعالیت‌های یکدیگر، محصولات و یا خدمات مشابه و یا مشترکی را تولید و ارائه کرده و از چالش‌ها و فرصت‌های مشترکی نیز برخوردارند، اطلاق می شود.  
یکی از دلایل اقبال طراحان استراتژی توسعه صادرات در دهه اخیر به توسعه خوشه‌های صنعتی ، نقش انکارناپذیر آن‌ها در افزایش رقابت‌پذیری است.امروزه موضوع افزایش بهره‌وری مهم‌ترین عامل افزایش‌دهنده مزیت رقابتی است ...
... و کشورهای صادرات‌گرا نیز از این طریق در پی کسب سهم بیشتری از بازار جهانی هستند. وقتی خوشه صنعتی به مرحله بلوغ می‌رسد، مقیاس تولید به طور فزاینده‌ای افزایش می‌یابد و هر بنگاه کوچکی در شبکه تولید بزرگ می‌گردد.مدل توسعه خوشه‌ای، مدل مناسبی برای افزایش قدرت رقابت‌پذیری بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس است. خوشه‌ها به واسطه استفاده از صرفه‌ها و عوارض خارجی مثبت اقتصادی به آسانی می‌توانند در زنجیره ارزش افزوده و تجارت جهانی قرار گیرند. خوشه‌های نساجی و پوشاک چین، نمونه مناسبی از ترکیب بنگاه‌های کوچک و متوسط مقیاس و تشکیل خوشه‌های صادرات‌گرا هستند که از طریق تشکیل خوشه‌های تخصصی (مثلا تولید کراوات در یک خوشه به عنوان اصلی‌ترین محصول) از تمام صرفه‌های اقتصادی ایجاد خوشه استفاده کرده و با افزایش بهره‌وری و کاهش قیمت، سهم بالایی از ارزش افزوده و تجارت جهانی را نصیب خود می‌کنند. این مدل از سازمان تولید در بخش‌هایی از چین، تایوان، برزیل و ایتالیا بسیار موفق عمل کرده‌است. نکته قابل ذکر این است که این خوشه‌ها، مرحله بلوغ خود را طی کرده‌اند و وارد مرحله رشد خود  شده‌اند و توانسته‌اند با استفاده از انواع صرفه‌های اقتصادی، محصولاتی با رقابت‌پذیری بالا به بازارهای جهانی عرضه کنند.

دکتر غلامرضا سلیمانی*

*معاون صنایع کوچک
سازمان صنایع کوچک وشهرک های صنعتی ایران

مثال‌های بسیاری از شکست برنامه‌های نوآوری در سازمان‌های بزرگ وجود دارد. در این مقاله نشانه‌هایی کلیدی را که در خطر بودن برنامه نوآوری و امکان شکست آن را نمایان می‌سازند، بررسی کرده‌ام. در همکاری با انواع شرکت‌های مختلف متاسفانه شاهد شکست برنامه‌های نوآوری در آنها بوده‌ام. در طول زمان توانستم نشانه‌های نزدیک شدن به شکست‌ را تشخیص دهم و بنابراین لیستی آماده کرده‌ام (هرچند که فراگیر نیست) که امیدوارم به شما کمک کند بتوانید از دام‌هایی که من در گذشته شاهدشان بوده‌ام، در امان بمانید.

بحث ضرورت توجه به FDI همواره مورد توجه اقتصاددانان تجارت بین‌الملل قرار داشته است، نگاه سرمایه‌گذار خارجی به کشور میزبان مهم‌ترین رکن جذب سرمایه است. این نگاه به سه جنبه مالکیت(ownership)، منطقه و  مکان (location) و درون‌گرایی کردن (internalization) است که هر کدام اثرات خاصی بر نوع و میزان جذب FDI دارد.
از نگاه هلپمن بحث R&D و انتقال تکنولوژی از طریق حل  مسائل و مشکلات مربوط به جنبه اول یعنی مالکیت مطرح است، زیرا این نوع سرمایه‌گذاری نیازمند اطمینان خاطر سرمایه‌گذار از پوشش تمام ریسک‌های کشوری و سیستماتیکی است که به دلیل ضعف قانون و عدم توجه به خواسته‌های یک سرمایه‌گذار خارجی در بدو ورود به یک کشور مطرح می‌شود. تجربه انتقال برخی کارخانه‌های آمریکایی به خارج از آمریکا یا خرید املاک و مستغلات توسط شهروندان آمریکایی در کانادا همگی نشان‌دهنده توجه به مساله اول است. در بحث دوم منطقه یا مکان جذب سرمایه‌گذار خارجی به دلیل دسترسی به منابع و نهاده‌های ارزان‌قیمت و همچنین بازار فروش محصولات مطرح می‌شود. از این نظر می‌توان گفت بازارهایی که پتانسیل مناسبی برای فروش محصولات و نیز تامین راحت و سهل‌الوصول نهاده‌ها بالاخص نیروی کار دارند، در اولویت قرار می‌گیرند. سرمایه‌گذاری در کشور‌هایی نظیر اندونزی، بنگلادش و مکزیک به این دلیل قابل‌توضیح است. در بحث سوم وطنی کردن یا انطباق نوع سرمایه با خصوصیات و ویژگی‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک کشور است. تجربه برخی کشورها نشان داده که اگر FDI بتواند هماهنگ با رجحان‌ها و خواسته‌های یک کشور وارد شود بیشترین بازدهی را نصیب مالکان سرمایه خواهد کرد، از این نظر کشورهایی که به دنبال جذب FDI هستند، لیستی از پروژه‌ها و نیازهای خود را با تخصیص نوعی رانت یا امتیاز برای کشورهای خارجی ارائه می‌کنند و بالاترین گارانتی را نیز برای این نوع پروژه‌ها در نظر می‌گیرند.
با توجه به مطالب فوق انتخاب شرکای تجاری می‌تواند بالاترین اثر را بر نوع و میزان جذب FDI داشته باشد. اگرچه در شرایط فعلی اقتصاد ایران انتخاب شریک تجاری با توجه به تحریم‌های بین‌المللی سخت و تا حدودی غیرممکن است، اما می‌توان با انتخاب کشورهای ثالثی که بیشترین ارتباط تجاری و تکنولوژیکی با کشورهای توسعه‌یافته را دارند سریع‌تر به سرریزهای تکنولوژی دست یافت. این کشورها در حال حاضر کشورهایی مثل کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور و تا حدودی مالزی هستند که طی یک دهه اخیر حجم تجارت ایران با برخی از این کشورها (به‌طور خاص کره جنوبی) افزایش یافته است.

دکتر عباس امینی‌فرد
هیات علمی اقتصاد دانشگاه شیراز

مدیران ارشد در اعمال مسوولیت‌های نظارت بر نوآوری در شرکت‌ها چه نقشی دارند؟ پروفسور جین فیلیپه دچامپس در این مقاله 6 حوزه‌ای را که برای سازماندهی و تحریک نوآوری ضروری هستند، تعریف می‌کند. این حوزه‌ها روش اعمال و حفظ نوآوری توسط سازمان را مقید به شرایطی کرده و به همین دلیل جزو وظایف اصلی نظارت بر نوآوری تیم مدیریت ارشد هستند.
اگر برای تولید محصولات یا خدمات جدید رقابت می‌کنید، شرکت شما لزوما سازمان و سیستم توسعه محصول جدید را در اختیار دارد. مدیریت، به‌عنوان بخشی از این سیستم مسوولیت‌های کارکردی و فرآیند را برای برنامه‌ریزی، طراحی، تولید و معرفی پیشنهادهای جدید اختصاص می‌دهد. در برخی شرکت‌ها این فرآیند بسیار خوب و روان پیش می‌رود؛ اما در برخی دیگر، به دلیل اینکه منافع کارکردی مختلف ممکن است در تناقض باشند و حل درگیری‌ها زمان‌بر باشد، هرج و مرج و بی‌نظمی به وجود می‌آید. 
اما نوآوری به‌طور واضح نسبت به فرآیند توسعه محصول جدید وسعت بیشتری دارد و کلیه وظایف و فعالیت‌ها را بسط می‌دهد. همچنین نوآوری نتایج پربارتری به همراه دارد. مثلا وقتی به ایجاد مدل‌های جدید کسب‌وکار منجر می‌شود و پیچیده‌تر است، چون ترکیبی از عوامل «سخت» و «ملایم» را دربرمی‌گیرد. نوآوری بر مبنای خلاقیت و ایده‌های افراد و نظم سازمانی تیم‌ها که وظایف سازنده‌ای برای اجرایی کردن این ایده‌ها برعهده دارند، شکل می‌گیرد.

سازمان‌های نوآور شباهت بسیار زیادی به موجودات زنده و روبه‌رو رشد و نموی دارند که در شرایط مختلف با تغییرات سریع خود را با محیط متناسب ساخته و به رشدشان ادامه می‌دهند. این رفتار یعنی خود را در معرض تغییرات هر روزه قرار دادن و سوار شدن بر امواج نوآوری، در واقع نوعی چالش طلبی و به مبارزه طلبیدن شرایط است تا بتوان از محل حضور در تعاملات به روز بازار، یادگیری و دانش ایجاد کرده، به طوریکه باعث تغییر و رشد سازمان شود.
سرعت رشد دانش و تکنولوژی در دنیای امروز به نحوی است که دیگر جمع شدن در یک جلسه سالانه و اندیشیدن به افق‌های دور دست و برنامه‌ریزی کردن برای دستیابی به اهداف 5ساله و 20 ساله را مجالی نیست. امروزه دیگر سازمان‌های پیشرو1 به جای ثبت برنامه‌های استراتژیک چند ساله به خلق ایده‌های روزانه می‌پردازند تا از خلال آنها، برای ذی‌نفعانشان بازارهای نوین و نیازهای جدید ایجاد کنند.