مجله نوآوری و فناوری

چکیده

در این مقاله پس از بیان اهمیت، تاریخچه و خلاصه‌ای از روش‌‌شناسی، آینده‌نگاری چین از ابعاد مختلف بررسی شده است. ابعاد آینده‌نگاری چین شامل سابقه، اهداف، افق، روش، کاربردهای مورد انتظار، معیار انتخاب کارشناسان، معیار انتخاب فناوری، سازمان کاری، سؤالات دلفی و برخی نتایج حاصل از مطالعه است. نتیجه‌گیری و پیشنهادها نیز بخش پایانی مقاله را تشکیل می‌دهد. به طور کلی بررسی علوم و فناوریها در چین نشان می‌دهد که فناوری اطلاعات، علوم حیاتی و زندگی، علوم مربوط به انرژی و محیط‌زیست، نیمه‌رساناها، مواد جدید، نرم‌افزار و مواد آهنی و استیلی از اهمیت بیشتری برخوردارند.

وقتی مساله همکاری درمورد موضوع جدیدی پیش می‌آید، پنهان‌کاری و تنش می‌تواند یک مشارکت خوب را تخریب کند.
در دوره‌ای که توسعه تکنولوژیک به‌طور فزاینده‌ای پیچیده و گران و چرخه‌های نوآوری کوتاه‌تر می‌شود، برنامه نوآوری باز شرکت کالاهای مصرفی پروکتر اند گمبل (P&G) به نام «ارتباط + توسعه»، نمونه‌ای عالی از نحوه توسعه نوآوری توسط دانش خارجی (برون‌سازمانی) است. این برنامه از زمان شروعش در سال 2001 بیش از 2000 مشارکت را شکل داده و عامل تولید ده‌ها محصول نوآورانه و فرآیندهای جدید برای افزایش بهره‌وری شرکت بوده است. 

مصاحبه با «جان کریج ونتر» یکی از پیشگامان رمز‌گشایی ژنوم انسان

جان کریج ونتر(J. Craig Venter )در سال 1998 به همراه شرکت انتفاعی Celera، پروژه ژنوم انسان(Human Genome Project) را به رقابتی برای یافتن توالی یابی DNA(دستیابی به ساختار‌های تشکیل دهنده) فراخواند و نظر بسیاری را به خود جلب کرد (این همکاری و سال بعد پایان یافت).
پس از اخراج شدن از Celera در سال 2002، این زیست‌شناس اکنون مدیریت یک موسسه غیرانتفاعی و دو شرکت Human Longevity و Synthetic Genomics را در حوزه فناوری زیستی به‌عهده دارد. در ادامه مصاحبه او با مجله HBR را می‌خوانیم:

در گزارش  2014-2013 رقابت‌پذیری جهانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شده است، جایگاه ایران با 16 پله سقوط نسبت به سال پیش از آن به رتبه 88 در میان 148 کشور مطالعه شده رسیده است. بی‌شک این تنزل جایگاه تا اندازه‌ای ناشی از پیامدهای تحریم‌ اقتصادی و مشکلات صدور نفت بوده است.
 اما کمی دقت در روند کلان تغییر جایگاه کشورها در این گزارش، پرده از یک پدیده مهم‌تر برمی‌دارد: جایگاه کشورهایی که توان خلق و ثروت‌آفرینی از ‌دانش و فناوری‌های نوین را دارند روز به روز بهبود و جایگاه مابقی کشورها روز به روز تنزل می‌یابد.
این پدیده کلان که به شکلی آرام و خزنده در حال وقوع است باعث می‌شود که روز به روز از اقتدار کشورهای مصرف‌کننده دانش و فناوری دیگران کاسته و بر اقتدار کشورهای صاحب فناوری به شدت و در تمامی ابعاد افزوده شود. از آنجا که نقش دانش و فناوری در بیشتر صنایع رو به افزایش است، صنعت کشورهای مصرف‌کننده دانش و فناوری به‌تدریج قدرت رقابت خود را از دست می‌دهد و بازار را به شرکت‌های رقیب در کشورهای صاحب فناوری می‌بازد. این پدیده تنها منحصر به صنایع پیشرفته نیست.

هرگاه صحبت از کارآفرینان موفق در زمینه تکنولوژی می‌شود، هاروارد و استنفورد دو دانشگاهی هستند که اول از همه به ذهن هرکس خطور می‌کند.
 مانند مارک زوکربرگ که فیس‌بوک را از خوابگاه دانشگاه هاروارد شروع کرد یا بیل گیتس که از همان دانشگاه انصراف داد. سرگئی برین و لری پیج دانشجوی دکترا در دانشگاه استنفورد بودند که گوگل را راه‌اندازی کردند. سایت یاهو نیز در دوران دانشجویی جری یانگ و دیوید فیلو در دانشگاه استنفورد طراحی شد.
اما دانشگاه دیگری نیز وجود دارد که اگر افتخاراتش بیشتر نباشد، کمتر هم نیست. MIT از زمان تاسیس خود یعنی سال 1861 محققان و مهندسان بزرگی را تربیت کرده که از آن زمان 80 جایزه نوبل را دریافت کرده‌اند. در ادامه چند شرکت را که فارغ‌التحصیلان دانشگاه MIT تاسیس کردند معرفی می‌کنیم.

در توضیح شاخص جهانی نوآوری (GII) یکی از معیارهای سنجش این شاخص بحث آموزش و تخصیص بودجه به تحقیق و توسعه در کشورها است که این هفته به آن می‌پردازیم. هزینه‌هایی که کشورها صرف آموزش می‌کنند، عمر متوسط مدارس، نسبت تعداد دانش‌آموزان و معلمان و نتایج برنامه بین‌المللی ارزیابی دانش‌آموزان (PISA) در خواندن، ریاضی و علوم، همه در سنجش این شاخص تاثیرگذارند.
نوآوری موفق برمبنای آموزش و مهارت به دست می‌آید. آن‌گونه که GII نشان می‌دهد، افزایش دستاورد آموزشی جوانان در توانایی نوآوری کشورها و تولید دانش جدید نقش مهمی ایفا می‌کند؛ اما نباید تصور کنیم سیستم‌های آموزشی موجود لزوما با نیاز به تولید نسل بعدی افراد نوآور همگام هستند. سیستم‌های آموزشی که به طور خاص بر عملکرد آکادمیک آزمون محور 
و تعداد دانشجویان ثبت‌نامی در موضوعات علمی و تکنولوژیک متمرکز هستند، لزوما خلاقیت، تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی مورد نیاز جوامع نوآور را دراختیار جوانان قرار نمی‌دهند. به طور خاص، تمرکز ویژه بر کسب دانش آکادمیک، ممکن است باعث ایجاد مدل آموزشی شود که به‌جای تقویت و تشویق به نوآوری و روحیه کارآفرینی، آن را در نطفه خفه کند. در مقابل، آموزش دانشگاهی نه‌تنها باید تضمین کند که جوانان تحصیلات عالی کسب می‌کنند، بلکه باید این اطمینان را به وجود آورد که آنها می‌توانند این دانش را در فضاهای مختلف به کار گیرند و مهم‌تر از همه می‌توانند مهارت‌هایی مانند نوآوری را که کمتر سنجیده می‌شود، توسعه دهند. روی آوردن به تحصیلات عالی دانشگاهی باید با روش‌های باکیفیت آموزش و یادگیری که دامنه تفکر و مهارت‌های رفتاری گسترده‌ را ایجاد می‌کند، ترکیب شود.

اگر تاریخ را به‌ معنای علم مطالعه گذشته بشناسیم، آینده پژوهی را می‌توان نقطه مقابل آن در نظر بگیریم؛ یعنی مطالعه آینده.

«آینده پژوهی و انرژی» عنوان کتابی است به قلم جناب آقای دکتر عباس ملکی دانشیار سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف، که برای دانشجویان کارشناسی ارشد درس آینده پژوهی و انرژی تدوین شده است و مؤسسه انتشارات علمی این دانشگاه آن‌ را منتشر کرده است.

دکتر ملکی در مقدمه کتاب با اشاره به اهمیت آینده و سیر همیشه رو به جلوی زمان خاطرنشان می‌کند در جهان پر ابهام و پیچیده کنونی، تطبیق دادن خود یا سازمان خود یا جامعه با تحولات در آینده ما را از نابودی یا ضرر می رهاند. وی سپس 15 زمینه از جمله اقتصاد جهانی، امنیت انرژی، جامعه و سیاست، ارتباطات و بهداشت را از جمله حوزه هایی می‌داند که مطالعات آینده در آن از اهمیت فراوانی برخوردار است.

این کتاب از 6 فصل، پیوست، مراجع و واژه نامه انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی در 237 صفحه تشکیل شده است. فصل اول به بررسی مفهوم آینده پژوهی و اهمیت آن می پردازد. مدیریت تغییر عنوان فصل دوم است که تئوری های تغییر را بر‌ می شمرد. در فصل سوم با عنوان تصمیم گیری به مسائل پیرامون این موضوع پرداخته شده است. در فصل 4 با برنامه ریزی راهبردی آشنا می شویم و در فصل 5، سناریوسازی و زوایای مختلف آن به بحث گذاشته شده است. فصل پایانی نیز کاربرد اصول آینده پژوهی را در انرژی بررسی می‌کند.

آینده پژوهی از جمله مباحث نوینی است که در فضای عدم قطعیت حاکم و آشوبناک کنونی به خوبی پاسخگوی نیاز فضای مدرن کسب و کاری است. آینده‌پژوهی در فرایند برنامه‌ریزی، مدیریت استراتژیک و مدیریت ریسک کاربرد دارد و از طرفی امروزه در پیش‌بینی مشاغل مورد نیاز آینده نیز مورد استفاده است.

آینده‎پژوهی فناوری نیز یک روش برای آینده‎پژوهی و پیش‎بینی به منظور تشخیص و شناسایی محتمل‎ترین ابداعات آتی بشر و توسعه‎ی فناوری در آینده است. این روش امروزه از ابزارهای بسیار سودمند برای دست‎یابی به هوشمندی استراتژیک به شمار می‎رود.

 دو هدف عمده از آینده‌پژوهی فناوری عبارت است از:

1.       تشخیص و شناسایی فناوری‎های پرمنفعت (چه از نظر اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی) نوظهور در آینده

2.      شناسایی حوزه‎های آتی مرتبط با پژوهش‎های استراتژیک

بشر همواره زندگی خود را از طریق نوآوری توسعه داده است. از اکتشاف آتش تا برق، اینترنت و غیره، تفکر جدید همیشه عامل اصلی پیشرفت اجتماعی و رشد اقتصادی بوده است. بنابراین نوآوری در طول تاریخ یک تلاش بشری بوده است. نوآوری موفق زمانی رخ می‌دهد که افراد با مهارت‌ها، تجربه و قابلیت‌های مختلف گرد هم می‌آیند تا موضوعی را شناسایی یا پیش‌بینی کنند سپس چالش‌های دیگران را با آن رفع و رجوع کنند. استعداد، مثل سرمایه و تکنولوژی، یک فاکتور موفقیت کلیدی برای نوآوری است. درنتیجه تقویت استعدادها محرک نوآوری و رشد خواهد بود.

کتاب «پارک‌های علم و فناوری: مفاهیم، راهبردها، مدل‌ها و نمونه‌ها» تالیف دکتر میر سامان پیشوایی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و مهندس علی‌رضا غفاری مقدم توسط انتشارات تولید دانش و با حمایت شرکت فناپ منتشر شد. این کتاب که با هدف ایجاد شناخت لازم از نقش حیاتی پارک‌های علمی و فناوری در نظام ملی نوآوری و مؤلفه‌های راهبردی و نحوه فعالیت آن‌ها تدوین شده است، نتیجه یک دوره پژوهش و فعالیت جمعی فشرده و منسجم می­باشد. در تالیف این کتاب سعی شده است از نمونه‌های واقعی و دستاوردهای ملموس به منظور توضیح شفاف و عملیاتی مفاهیم بهره گرفته شود. همچنین سعی نگارندگان بر این بوده است که استفاده از معتبر‌ترین و بروزترین اطلاعات و منابع را جهت تبیین مفاهیم سرلوحه کار خود قرار دهند.

کتاب مذکور در پنج فصل سازماندهی شده است. در فصل اول به تبیین نقش پارک‌های علمی و فناوری در نظام ملی نوآوری پرداخته شده است. رویکردهای شکل‌گیری و مؤلفه‌های راهبردی پارک‌ها، در فصل دوم مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل سوم به بررسی ویژگی‌های مکانی و عناصر داخلی پارک‌های علمی و فناوری اختصاص یافته است. فصل چهارم به بحث پیرامون اهمیت و سازوکارهای همکاری شبکه‌ای در پارک‌ها می‌پردازد و در نهایت، در فصل پنجم برخی از موفق‌ترین نمونه‌های ابرپارک‌ها و پارک‌های علمی و فناوری مورد مداقه قرار گرفته‌اند.